Актиник кератоз

Актиник кератоз - (шунингдек, қуёш кератози ёки кексалик кератози сифатида ҳам танилган) Актиник кератоз — терининг саратон олди ҳолати бўлиб, қуёш ёки солярийларнинг ультрабинафша (УБ) нурлари билан шикастланиши натижасида юзага келади. Бу ҳолат асосан терининг ташқи қатлами — эпидермисга таъсир қилади ва даволанмаса, ясси ҳужайрали тери саратони (ЙҲТС) ривожланишига олиб келиши мумкин. АК саратон олди ҳолатлари орасида энг кўп учрайдиганларидан биридир. У одатда хавфсиз бўлса-да, диққат билан кузатиш ва даволашни талаб қилади.

Актиник кератоз (АК)нинг асосий хусусиятлари:

• Ташқи кўриниши:
  • Ўчоқ тавсифи: ғадир-будур, тангачасимон доғ ёки дўмбоқча. Қизил, пушти, тана ранги, жигарранг ёки сарғиш тусда бўлиши мумкин.
  • Текстура: қуруқ, пўстлоқ, пайпаслаганда ғадир-будур. Кўтарилган ёки ясси.
  • Ўлчами: 2–6 мм, баъзан каттароқ.
  • Локализацияси: қуёшга таъсирланган жойлар — юз, қулоқ, бош териси, бўйин, билак, қўл панжаси, кўкрак, елка, лаб.
• Хавф омиллари:
  • Узоқ муддатли қуёш таъсири
  • Оқиш тери, кўк/яшил кўз, оч соч
  • Ёш (40 ёшдан юқори)
  • Иммунитет танқислиги
  • Қуёшдан куйишлар тарихи
  • Солярийлардан фойдаланиш
• Белгилари
  • Қумқоғозсимон ғадир-будур доғ
  • Қичишиш, ачишиш, оғриқ
  • Қонаш ёки пўстлоқ ҳосил бўлиши
• Диагностика:
  • Клиник кўрик: онкодерматолог томонидан визуал текшириш ва анамнез йиғиш орқали.
  • Тери биопсияси: ўсмага шубҳа бўлса, тўқима олиб, микроскопда текширилади.
• Ривожланиши:
  • Саратон олди ҳолати: Актиник кератоз кўп ҳолларда саратонга айланмайди.
  • ЙҲТС хавфи: 10–15% даволанмаган Актиник кератозлар ясси ҳужайрали тери саратони (ЙҲТС) га айланиши мумкин. Хавф кўп ўчоқ, катта ўлчам ва заиф иммунитетда юқори бўлади.
• Даволаш мақсади: Атипик ҳужайраларни йўқ қилиш ва ЙҲТС ривожланишининг олдини олиш.
• Профилактика:
  • Қуёшдан ҳимояланиш: SPF 30+ кремлар, соябон, ҳимоя кийимлар
  • Мунтазам тери текширувлари: ўз-ўзини кузатиш ва онкодерматолог кўриги
  • Солярийлардан сақланиш: сунъий УБ манбаларидан воз кечиш
• Прогноз:
  • Ажойиб: АК аксарият ҳолларда муваффақиятли даволанади
  • Рецидив эҳтимоли: янги ўчоқлар пайдо бўлиши мумкин
  • Хавфли ўсмага айланиш: даволанмаган, иммунитети заифларда хавф юқори

Хулоса

Актиник кератоз — узоқ муддатли қуёш таъсиридан келиб чиққан саратон олди терининг шикастланишидир. Одатда қуёш таъсирига кўпроқ учрайдиган жойларда ғадир-будур доғлар кўринишида намоён бўлади. Эрта аниқлаш ва самарали даволаш орқали ясси ҳужайрали тери саратони ривожланишининг олдини олиш мумкин. Асосий профилактика — қуёшдан ҳимоя ва мунтазам терини текшириб туриш.