Меркел ҳужайрали карцинома

Меркел ҳужайрали карцинома (МҲК) камдан-кам учрайдиган ва тажовузкор тери саратони бўлиб, тери эпидермисида жойлашган Меркел ҳужайраларидан келиб чиқади. Бу ҳужайралар терининг нерв охирлари билан боғлиқ бўлгани учун тегинишни сезишда роль ўйнайди, деб ҳисобланади. Меркел ҳужайрали карцинома тез ўсиш қобилияти ва тананинг бошқа қисмларига метастаз бериш (тарқалиш) хавфи юқори эканлиги билан машҳур.

Меркел ҳужайрали карцинома (МҲК)нинг асосий хусусиятлари:

• Ташқи кўриниши:
  • Ўсма хусусиятлари: МҲК одатда терида оғриқсиз, зич ва кўтарилган тугун ёки ўсма кўринишида намоён бўлади. Сирти силлиқ ёки ялтироқ, ранги қизил, кўк ёки бинафша.
  • Ўлчами: Кичик (1–2 см) дан йирик ҳосилаларгача бўлиши мумкин, бунда кўпинча тез ўсиш кузатилади.
  • Типик локализациялар: Кўпинча терининг қуёш таъсирига моил бўлган қисмларида — бош, бўйин, юз, қўл ва оёқларда пайдо бўлади. Лекин қуёш нури тушмаган жойларда ҳам пайдо бўлиши мумкин.
• Хавф омиллари:
  • Қуёшдан таъсирланиш: Тери саратонининг бошқа турларида бўлгани каби, сурункали қуёш нури таъсири, айниқса, оқ танли одамларда асосий хавф омилидир.
  • Ёши: Кўпинча 50 ёшдан ошган одамларда ташхис қўйилади.
  • Иммуносупрессия: Иммунитети заиф бўлган одамларда юқори хавф (масалан, орган трансплантациясидан кейин, ОИВ/ОИТС ёки кимётерапияда).
  • Меркел полиовируси (МКВ): МКВ ҳолатларининг катта қисми ўсма ривожланишига ҳисса қўшиши мумкин бўлган Меркел полиовирус инфекцияси билан боғлиқ. Барча ҳолатлар вирус билан боғлиқ бўлмаса-да, у кўпинча ўсимта ҳужайраларида топилади.
  • Аввалги тери саратони: Тери саратонининг бошқа турларини бошдан кечирган беморларда (масалан, базал ҳужайрали ёки ясси ҳужайрали карцинома) МҲК хавфи юқори бўлади.
• Белгилари:
  • Оғриқсиз тугун: Асосий белги — терида тез ўсувчи, зич ва оғриқсиз тугун.
  • Қизариш ва шиш: Ўсма қизил, кўкимтир ёки бинафша рангда бўлиши мумкин, кўпинча юзаси ялтироқ бўлади.
  • Маҳаллий белгилар: Баъзи ҳолларда яқин атрофдаги лимфа тугунларининг шишиши мумкин, айниқса метастаз берганда.
• Диагностика:
  • Клиник кўрик: Дерматоонколог ўсимтанинг ташқи кўриниши ва ўсиш хусусиятига қараб МҲК га шубҳа қилиши мумкин.
  • Тери биопсияси: Ташхисни тасдиқлаш учун зарур. Ўсма ҳужайралари одатда майда, думалоқ, цитоплазмаси зич, митотик фаоллиги юқори бўлади. Иммуногистокимёвий бўяш кўпинча ситокератин 20 (CK20) га ижобий реакцияни кўрсатади, бу МҲК учун характерли маркер ҳисобланади.
  • Тасвирлаш: Метастазларга шубҳа қилинганда, касалликнинг лимфа тугунлари ва бошқа органларга тарқалишини баҳолаш учун КТ, МРТ ёки ПЕТ қўлланилади.
• Босқичларга ажратиш:
  • Касалликнинг босқичи ўсманинг катталиги, лимфа тугунларининг зарарланиши ва узоқ метастазларнинг мавжудлиги (масалан, жигар, ўпка ёки суякларда) билан белгиланади.
  • AJCC (American Cancer Committee) босқичлаш тизими қўлланилади.
• Даволаш:
  • Жарроҳлик йўли билан олиб ташлаш: Маҳаллий шаклни даволашнинг асосий усули — қайталанишнинг олдини олиш учун соғлом тўқималарни қамраб олган ҳолда ўсмани кенг кесишдир. Лимфа тугунлари зарарланганда лимфодиссексия ўтказилади. Қўриқчи лимфа тугунининг биопсияси унинг тарқалишини баҳолаш учун ўтказилиши мумкин.
  • Нур терапияси: Кўпинча операциядан кейин қолган ўсма ҳужайраларини йўқ қилиш учун қўлланилади, айниқса йирик ўсмалар ёки лимфа тугунлари шикастланганда. Операция қилишнинг иложи бўлмаганда асосий даволаш усули сифатида қўлланилиши мумкин.
  • Кимётерапия: Ўтиб кетган ёки метастатик шаклларда қўлланилади, аммо бошқа усулларга нисбатан самарасизроқ ва бошқа даволаш усуллари самарасиз бўлганда қўлланилади.
  • Иммунотерапия: Мукаммал МҲК ни даволашда асосий ёндашувлардан бири. Назорат нуқталари ингибиторлари (масалан, ниволумаб, пембролизумаб) ўсимтага қарши иммунитет тизимини фаоллаштиришга ёрдам беради. Клиник тадқиқотлар доирасида моноклонал антитаналар ва мақсадли дорилар ҳам ўрганилмоқда.
  • Мақсадли даволаш: Ўсма ўсишига ёрдам берадиган маълум мутациялар ёки молекуляр маркерлар мавжуд бўлганда қўлланилади.
• Прогноз:
  • Ўсманинг ўлчами ва жойлашуви.
  • Лимфа тугунлари ёки узоқдаги аъзоларга метастазлар мавжудлиги.
  • Беморнинг ёши ва иммун тизимининг ҳолати.
  • Касаллик эрта аниқланса ва тўғри даволанса, оқибати яхши бўлади — кенг кесиш ва нур терапияси ремиссияга олиб келиши мумкин.
  • Рецидив: Муваффақиятли даволанишдан кейин ҳам касалликнинг қайта пайдо бўлиш хавфи юқори, шунинг учун мунтазам назорат зарур.
  • Метастазлар: Чегараланган шаклида 5 йиллик яшовчанлик юқори, метастатик шаклида эса сезиларли даражада пасаяди.
• Профилактика:
  • Қуёшдан ҳимояланиш: Қуёшдан ҳимояловчи кремлар, ҳимоя кийимларидан фойдаланиш, соат 10:00 дан 16:00 гача қуёшда қолишдан сақланиш.
  • Иммуносупрессияни назорат қилиш: Иммунитети заиф бўлган одамларда (масалан, трансплантациядан кейин) МҲК ва бошқа саратон турларининг ривожланиш хавфини камайтириш учун иммунитет ҳолатини тартибга солиш муҳимдир.
  • Эрта аниқлаш: Терини мунтазам равишда текшириш, айниқса хавф гуруҳидаги одамларда (оқиш тери, тери саратони тарихи, заиф иммунитет) МҲК ни эрта босқичда аниқлашга ёрдам беради.

Хулоса

Меркел ҳужайрали карцинома — кам учрайдиган, аммо тажовузкор тери саратони бўлиб, одатда қуёш нурлари таъсир қиладиган жойларда оғриқсиз, тез ўсувчи тугунча шаклида намоён бўлади. Асосий хавф омилларига ультрабинафша нурлари таъсири, кексалик, иммунитет танқислиги ва Меркел полиовирусини юқтириш киради. Эрта аниқлаш муҳим аҳамиятга эга. Даволаш касалликнинг босқичига боғлиқ бўлиб, жарроҳлик аралашуви, нур терапияси, кимё ёки иммунотерапияни ўз ичига олиши мумкин. Прогноз эрта аниқланганда яхшироқ, метастазлар мавжуд бўлганда эса ёмонроқ бўлади.