Ясси ҳужайрали карцинома

Ясси ҳужайрали карцинома (ЯҲК) — тери саратонининг бир тури бўлиб, терининг ташқи қаватида (эпидермисда) жойлашган ясси, тангачасимон ҳужайраларда бошланади. ЯҲК базал ҳужайрали карциномадан кейин иккинчи энг кенг тарқалган тери саратонидир. У одатда меланомага қараганда камроқ тажовузкор бўлса-да, ЯҲК хавфли бўлиши мумкин, айниқса даволанмаса, чунки у тананинг бошқа қисмларига тарқалиши (метастаз бериши) мумкин.

Ясси ҳужайрали карцинома (ЯҲК)нинг асосий хусусиятлари:

• Ташқи кўриниши:
  • Янги ҳосилалар тавсифи: ЯҲК одатда зич қизил тугунча ёки тангачасимон, пўстлоқ билан қопланган зарарланиш кўринишида намоён бўлади. У ғадир-будур, қалинлашган доғ ёки сўгалли ўсиш шаклида бошланиши мумкин, бу вақт ўтиши билан сезиларли бўлади.
  • Ранги: Зарарланиш тана, пушти, қизил, жигарранг ёки кулранг тусда бўлиши мумкин, айниқса қуёшдан зарарланиш белгилари мавжуд бўлса.
  • Текстура: Юзаси тангачали, пўстлоқ билан қопланган ёки ярали бўлиши мумкин. Баъзан қонаши ёки оғриши мумкин.
  • Ўлчами: Ўсма ўлчами кичикдан бир неча сантиметргача бўлиши мумкин. Кўпинча тез ўсиш кузатилади.
• Одатий жойлашувлар:
  • Қуёш нурлари таъсирида бўладиган жойлар: ЯҲК кўпинча юз, қулоқ, бўйин, бош териси, қўл, билак, елка, орқа ва лабларда учрайди. Одатда қуёш нури тушмайдиган жойларда, яъни жинсий аъзолар, оғиз бўшлиғи, шиллиқ қаватларда (айниқса, иммунитети заиф одамларда) ҳам учраши мумкин.
  • Сурункали яралар: ЯҲК сурункали яралар, куйиш чандиқлари ёки узоқ вақт таъсирланган ёки инфекцияланган тери қисмлари ўрнида ривожланиши мумкин.
• Хавф омиллари:
  • Ультрабинафша нурлар таъсири: Асосий хавф омили қуёш ёки солярийларнинг узоқ муддатли ва такрорий ультрабинафша нурлари таъсиридир.
  • Оч рангли тери: Оч рангли тери, оч ёки қизғиш сочлар ва кўк ёки яшил кўзли одамлар ЯҲК ривожланиш хавфига кўпроқ моил бўлади.
  • Ёши: Кўпинча кексаларда (50 ёшдан ошган) учрайди.
  • Иммуносупрессия: Иммун тизими заифлашган одамлар (масалан, орган кўчириб ўтказилгандан кейин ёки ОИВ/ОИТС билан касалланганда) юқори хавф остида бўлади.
  • Тери саратонининг олдинги ҳолатлари: Анамнезда базал ҳужайрали карцинома каби тери саратонининг бошқа турлари мавжудлиги ЯҲК ривожланиш хавфини оширади.
  • ОПВ инфекцияси: Одам папиллома вирусининг (ОПВ) баъзи штаммлари, айниқса шиллиқ қаватларда, ЯҲК хавфини оширади.
  • Сурункали тери касалликлари: Актиник кератоз каби саратон олди ҳолатлари ва куйиш ёки сурункали яллиғланишлардан ҳосил бўлган чандиқ тўқималар ҳам хавф омилларидир.
• Белгилари:
  • Теридаги ўзгаришлар: Ўсиб бораётган, тангачали ёки пўстлоқ билан қопланган, битмайдиган тугунча. Қонаши ёки қичишиши мумкин.
  • Оғриқ ёки сезувчанлик: Ўсма ўсиши ёки яра ҳосил бўлиши билан оғриқ келтириб чиқариши мумкин.
  • Яра ҳосил бўлиши: Баъзан марказий кратерли ва четлари зичлашган яра ҳосил бўлади.
  • Шиш: Лимфа тугунларига тарқалганда, уларнинг катталашиши кузатилиши мумкин.
• Диагностика:
  • Клиник текширув: Онкодерматолог шубҳали тузилмани текшириб, унинг тангачалилиги, зичлиги, нотекис чегаралари ва эҳтимолий қон кетишига эътибор қаратади.
  • Тери биопсияси: Ташхисни тасдиқлашнинг асосий усули микроскопик таҳлил учун тўқима намунасини олишдир.
  • Визуализатсия: Метастазларга шубҳа қилинганда КТ, МРТ ёки рентген текшируви талаб қилиниши мумкин.
• Босқичларга ажратиш:
  • 0-босқич (саратон in situ): Ўсма эпидермис билан чегараланган.
  • I-III босқичлар: Саратон терига чуқурроқ кириб боради ва лимфа тугунларига таъсир қилиши мумкин, аммо узоқ органларга тарқалмайди.
  • IV босқич: Узоқдаги аъзоларга (жигар, ўпка, суяк ва бошқалар) метастаз беради.
• Даволаш усуллари:
  • Жарроҳлик йўли билан олиб ташлаш: Кенг кесиш — ўсмани атрофидаги соғлом тўқима билан олиб ташлаш.
  • Моос бўйича микрографик жарроҳлик: Касалликнинг қайталаниш хавфи юқори бўлган жойларда ёки косметик жиҳатдан аҳамиятли ҳудудларда қўлланилади.
  • Нур терапияси: Жарроҳлик йўли билан даволашнинг иложи бўлмаганда ёки операциядан кейин қолган саратон ҳужайраларини йўқ қилиш учун қўлланилади.
  • Криотерапия: ЯҲК нинг юзаки шакллари учун мос келади.
  • Маҳаллий даволаш: ЯҲК нинг юзаки шакллари учун кимётерапевтик ёки иммуномодулловчи малҳамлар (масалан, 5-фторуратсил ёки имиквимод) қўлланилиши мумкин.
  • Кимётерапия: Агар бошқа усулларни қўллашнинг иложи бўлмаса, ривожланган шаклларда қўлланилади.
  • Иммунотерапия: Назорат нуқталари ингибиторлари (масалан, пембролизумаб ёки ниволумаб) иммун тизимини ўсмани аниқлаш ва унга ҳужум қилишга ундайди.
• Прогноз:
  • Касалликнинг оқибати ўсманинг катта-кичиклигига, чуқурлигига, олган жойига ва нечоғлик тарқалганига боғлиқ.
  • Эрта аниқланганда ва чегараланган шаклида прогноз ижобий.
  • Метастазларда яшовчанлик сезиларли даражада пасаяди.
• Профилактикаси:
  • Қуёшдан ҳимояланиш: Қуёшдан ҳимояловчи крем (SPF 30+), ҳимоя кийимларидан фойдаланиш, тиғиз пайтларда қуёшдан сақланиш.
  • Солярийлардан воз кечиш: ЯҲК ва тери саратонининг бошқа турлари ривожланиш хавфини камайтиради.
  • Мунтазам текширувлар: Терини ўз-ўзини текшириш ва онкодерматологга ташриф буюриш хавф юқори бўлган одамлар учун айниқса муҳимдир.

Хулоса

Ясси ҳужайрали карцинома — эпидермиснинг ясси ҳужайраларидан келиб чиқадиган хавфли ўсма. Кўпинча қуёш таъсирида юзага келади, лекин иммунитетнинг пасайиши ёки ОПВ инфекцияси ҳам сабаб бўлиши мумкин. Одатда терининг очиқ жойларида зич, тангачали тугун ёки ярали шикастланиш кўринишида намоён бўлади. Асосий даволаш — жарроҳлик йўли билан олиб ташлаш. Эрта ташхис қўйиш ва даволаш прогнозни яхшилайди.